Afetlerle mücadele ve ruh sağlığı… Bir felaket yaşandığında belirsizlik, istikrarsızlık ve kayıptan kaynaklanan stres çok büyük olabilir. Ancak siz ve sevdikleriniz destekle iyileşebilirsiniz. İşte bir felaket ve sonrasında nasıl atlatılacağınız hakkında bilmeniz gerekenler.
Bir felaket, ister doğal, ister hava durumuyla ilgili bir olay, isterse kasıtlı bir saldırı olsun, ruh sağlığına ağır zararlar verebilir. Bu olaylar hayatınızı altüst edebilir ve evinizi, sevdiklerinizi ve güvenlik duygunuzu elinizden alabilir.
İklim değişikliğiyle birlikte kasırga, sel ve orman yangınları gibi aşırı hava olaylarında artış görüyoruz. Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi’nin Ocak 2023’te yayınladığı rapora göre doğal afetler giderek daha yoğun, daha uzun süreli ve maliyetli hale geliyor. Araştırmalar aynı zamanda toplu silahlı saldırılarda da bir artış yaşadığımızı gösteriyor; bu artış 2015’ten bu yana neredeyse iki katına çıktı.
Afetler izolasyon hissi verebilir, ancak yalnız değilsiniz. Afet ve sonrasında kendinizin ve sevdiklerinizin bakımını üstlenebilirsiniz. Columbia Üniversitesi’nin Dünya Enstitüsü’ndeki Ulusal Afete Hazırlık Merkezi’ne göre, önceden planlama yapmak ve destek sisteminizi güçlendirmek büyük bir fark yaratabilir. Aslında araştırmalar, sosyal desteğin travma sonrasında ruh sağlığınızı korumanıza yardımcı olabileceğini gösteriyor.
Bu kılavuzda, neyle karşı karşıya olursanız olun, felaketlerle nasıl başa çıkacağınıza dair bilmeniz gereken her şeyi paylaşacağız. Olay öncesinde, sırasında ve sonrasında neler bekleyeceğinizi öğrenin; Sevdiklerinizi bu süreçte nasıl destekleyeceğinizi ve çeşitli durumlar için hangi kaynakları kullanabileceğinizi öğrenin.
Afetlerin Ruh Sağlığına Etkisi
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine (CDC) ve 2019 yılında Aile Hekimliği ve Temel Bakım Dergisi’nde yayınlanan bir incelemeye göre, bir felaketten sonra aşağıdakilerden herhangi biri beklenmelidir:
Stres
Endişe
Güvensizlik
Endişelenmek
Korku
Üzüntü
Umutsuzluk
Çaresizlik
Uyuşma
Şok
İnkar
Hüsran
Kızgınlık
Yas
Pek çok kişi zamanla ve destekle iyileşebilir. Ancak Amerikan Psikiyatri Birliği’ne göre , bir felaketin ardından tüm topluluklarda stres, kaygı, depresyon, uykusuzluk, madde kullanımı ve travma sonrası stres bozukluğunda (TSSB) artış yaşanma eğilimi görülüyor.
Dünya Sağlık Örgütü Bülteni’nde (PDF) yayınlanan bir makaleye göre , genel nüfusta hafif ila orta şiddette ruh sağlığı sorunlarının görülme sıklığı yaklaşık yüzde 10’dur, ancak bu sayı bir felaketten sonra ikiye katlanarak yüzde 20’ye çıkabilir. Psikoz veya şiddetli depresyon gibi ciddi zihinsel sağlık sorunları genellikle nüfusun yüzde 2 ila 3’ünü etkiler, ancak bir felaketten sonra bu oran yüzde 3 ila 4’e çıkabilir.
Araştırmalar, TSSB riskinin, olayın ciddiyetine ve maruz kalma düzeyinize bağlı olarak değişebileceğini öne sürüyor. Epidemiyolojik İncelemeler dergisinde yayınlanan bir makaleye göre, TSSB doğrudan felaket mağdurlarının yüzde 30 ila 40’ını, kurtarma görevlilerinin yüzde 10 ila 20’sini ve genel nüfusun yüzde 5 ila 10’unu etkileyebilir.
Çevreniz ve Ruh Sağlığınız
İklim değişikliği ve şiddetli hava olayları zihinsel sağlığınızı korumanızı zorlaştırabilir. İşte iklimin zihinsel sağlığınıza nasıl zarar verebileceğine dair birkaç örnek:
Ani Etkiler Amerikan Psikiyatri Birliği’ne göre sıcak bitkinliği ve sıcak çarpması gibi ısıya bağlı hastalıkların yanı sıra, sıcak hava dalgaları olumsuz duygularda, saldırganlıkta, aile içi şiddette ve intiharda da artışa neden olabilir. Isı ayrıca halüsinasyonlar gibi semptomları şiddetlendirebilir veya psikiyatrik ilaçlarla etkileşime girebilir, bu da akıl hastalığı olan kişilerde ısıya bağlı hastalık riskini artırabilir.
Kısa Vadeli Etkiler Kasırga, sel ve kasırga gibi olaylar artan kaygı, depresyon ve strese neden olabilir. Travma sonrası stres belirtileri ilerleyen haftalarda sık görülür ve bazı kişilerde TSSB gelişebilir.
Uzun Vadeli Etkiler Afetler aynı zamanda ruh sağlığını olumsuz yönde etkileyen, devam eden sosyal ve ekonomik mücadelelere de neden olur. Frontiers in Psychiatry’de Mart 2020’de yayınlanan bir incelemeye göre, uzun süreli kuraklıktan kaynaklanan yer değiştirme, artan eko-kaygı, stres, saldırganlık, madde kullanımı, depresyon, keder ve intiharla ilişkilendirildi.
İklim felaketlerinin geniş kapsamlı etkileri göz önüne alındığında, olayı takip eden aylarda devam eden sıkıntı işaretlerine dikkat etmek önemlidir. Birkaç hafta geçtiyse ve siz veya sevdiğiniz biri hâlâ moral bozukluğu, kendini izole etme dürtüsü veya uyku sorunu gibi belirtiler yaşıyorsanız yardım için bir sağlık uzmanına başvurun.
Afet Sırasında Ruh Sağlığına Nasıl Yön Verilir?
Bir afet sırasında kendinize ve sevdiklerinize yardım etmek için zihinsel sağlığınıza dikkat etmeniz çok önemlidir. İşte an be an başa çıkmanın birkaç yolu:
Temel konulara dikkat edin. Mümkün olduğu kadar her zamanki rutininize sadık kalın ve kişisel bakım uygulayın. İyi beslenmeye, vücudunuzu hareket ettirmeye, dinlenmeye, alkol ve uyuşturucudan uzak durmaya çalışın.
Nasıl hissettiğinizi kabul edin. Kendinize bir duygu kasırgası yaşamanın sorun olmadığını hatırlatın ve kendinizi farkındalıkla temellendirin.
Biraz uyumaya çalış. Yatmadan en az bir saat önce alkol ve kafeinden kaçınarak iyi uyku hijyeni uygulayın. Dalmakta veya uykuyu sürdürmekte zorluk çekiyorsanız, nasıl hissettiğinizi yazmayı deneyin ve yalnızca uykuya dalmaya hazır olduğunuzda yatağa gidin.
Ulaşın. Sevdiklerinizle ve topluluk üyeleriyle bağlantı kurun, nasıl hissettiğinizi açıklayın ve ekip olarak bu durumu nasıl aşabileceğinize dair stratejiler belirleyin.
Haberdar kalın. İhtiyacınız olan haberleri yerel liderleriniz gibi güvenilir kaynaklardan alın.
Aralar vermek. Stresi azaltmak için 7/24 haber akışından uzak durun . Yürüyüşe çıkın, esneyin veya derin nefes alın.
Çocuklar ve Gençler Nasıl Desteklenir?
Uluslararası Çevre Araştırmaları Dergisi’nde Nisan 2021’de yayınlanan bir makaleye göre çocuklar ve gençler, yetişkinlere göre daha az deneyime ve daha az baş etme becerisine sahip oldukları için afetlerin zihinsel sağlık etkilerine karşı daha savunmasızdır ve yetişkinlere göre travmayla ilişkili semptomlar yaşama olasılıkları daha yüksektir. Halk Sağlığı.
CDC, çocukların bir felaketten sonra aşağıdaki tepkileri vermelerinin yaygın olduğunu söylüyor:
Bebeklerden 2 yaşına kadar olan çocuklar daha huysuzlaşabilir, normalden daha fazla ağlayabilir ve daha fazla kucaklanmak isteyebilir.
3-6 yaş arası çocuklar daha fazla öfke nöbeti geçirebilir, uykuda zorluk yaşayabilir ve altını ıslatma ya da bakıcılarından ayrılma korkusu gibi eski davranışlara geri dönebilir.
7-10 yaş arası çocuklar olay karşısında üzüntü, korku veya öfke ifade edebilir, konsantre olmakta zorlanabilir, olay hakkında derinlemesine konuşabilir veya olaydan tamamen kaçınabilir.
Ergenlik çağındakiler ve ergenlik çağındaki gençler dikkatsiz davranışlarla veya alkol ve uyuşturucu kullanımıyla hareket edebilir, kendilerini izole edebilir veya bunaltıcı duygular nedeniyle kavga başlatabilirler.
Özel ihtiyaçları olan çocuklar, kontrol eksikliği nedeniyle daha yoğun sıkıntı yaşayabilir ve olup bitenler hakkında daha fazla açıklamaya, onları desteklemek için orada olduğunuza dair güvenceye ve rahatlamaya ihtiyaç duyabilirler.
Uluslararası Çevre Araştırmaları ve Halk Sağlığı Dergisi’ne göre aşağıdaki koruyucu faktörler çocuklarda stres ve zihinsel sağlık sorunları riskini azaltmaya yardımcı olabilir:
Akranlardan, ebeveynlerden veya velilerden ve topluluktan destek
Problem çözme yetenekleri
Duygusal öz düzenleme becerileri
Algılanan öz yeterlilik veya harekete geçme ve hedeflere ulaşma gücü
Evde ve okulda tipik rolleri ve rutinleri sürdürmek
Çocuğunuza yardımcı olmak için bazı şeyler yapabilirsiniz. Mümkün olduğunca sakin kalın ve başa çıkma becerilerini birlikte uygulayın. Ayrıca konuşmayı yönlendirmelerine izin verin.
New Orleans Çocuk Hastanesi Travma ve Keder Merkezleri genel müdürü PhD Julie Kaplow, “Birçok iyi niyetli yetişkin, bunaltıcı olabilecek çok fazla bilgi veya daha fazla kafa karışıklığına ve kaygıya neden olabilecek çok az bilgi sağlıyor” diyor . Şuna benzer bir uyarı içeren mutlu bir araç bulun: “Yakında bir kasırganın gelebileceğini duyduğunuzu biliyorum. Bununla ilgili bana ne gibi soruların var?”
Başka neler yapabilirsiniz?
Önce kendinize iyi bakın. Amerikan Pediatri Akademisi (AAP), çocukların, bakıcılarının felaketlere nasıl tepki verdiklerini hissedebildiklerini ve bundan etkilendiklerini belirtiyor. Başkalarını desteklemeye çalışmadan önce daha net düşünmenizi sağlayacak bir şey yapmayı düşünün; örneğin bir arkadaşınızı destek için aramak veya egzersiz yapmak gibi, böylece adrenalinizin normal seyrine dönmesine izin verebilirsiniz.
Bir seyahat çantası hazırla. Su, bozulmayan yiyecekler, ilaçlar ve değerli eşyalar gibi malzemeleri içeren bir acil durum hazırlık seti oluşturmak için AAP’deki bu ipuçlarını kullanın . Kasırgaya ve deprem ve kasırga gibi diğer felaketlere hazırlık konusundaki tavsiyelerimizle stratejinizi geliştirin.
Planı paylaşın. Etkinlikten önce çocuklarınızla güvenlik planınız hakkında konuşun, böylece daha sonra ne olursa olsun hazırlıklı olduğunuzu bilsinler.
Temel ihtiyaçları karşılayın ve onları güvende tutun. Mümkün olduğu kadar olağan rutinlerinizi sürdürün. Sağlıklı öğünlere, düzenli harekete ve dinlenmeye öncelik verin.
Uykuyu destekleyin. Çocuğunuzun odanızda veya ışık açıkken uyuması gerekiyorsa geçici ayarlamalar yapın.
Duyguları adlandırın ve kabul edin. Sertlik veya cesaret konusunda ısrar etmek yerine, çeşitli duyguları hissetmenin normal olduğunu ve ağlamanın sorun olmadığını modelleyin.
Haberlere maruz kalmayı sınırlayın. Ekran süresini izleyin ve denetleyin. Tekrarlayan rahatsız edici materyal görüntüleri varsa TV’yi kapatın. Çocuğunuz bunu görürse, bu fırsatı onun soru sormasına ve sahip olabileceği korku veya endişeleri dile getirmesine izin verin.
Savunmasız Gruplar Nasıl Desteklenir?
Herkes bir felaketten eşit derecede etkilenmez. Journal of Family Medicine and Primary Care dergisinin incelemesi, afetle ilişkili zihinsel sağlık komplikasyonlarının artan stres, kırılganlık noktaları ve eşitsizlik nedeniyle belirli grupları orantısız bir şekilde etkileyebileceğini gösteriyor.
Bir felaketin ardından zihinsel sağlık sorunları yaşama riski daha yüksek olan gruplar şunları içerir:
Afet öncesi ve sonrası geliri düşük ve kaynakları az olan kişiler
Tıbbi randevuların kesintiye uğraması, evdeki cihazların güç kaybı, hareket etme sorunları ve izolasyon potansiyeli gibi zorluklar nedeniyle kronik sağlık sorunları veya fiziksel engelleri olan kişiler
Daha az kaynağa sahip olan, ırksal travmayla karşı karşıya olan ve aynı zamanda algılanan ayrımcılık nedeniyle stres yaşayabilen farklı ırklardan olan topluluklar
Nesiller arası travma geçmişi olan ve iklim değişikliği nedeniyle evlerini kaybeden Inuit toplulukları, İlk Milletler ve Aborjinler gibi yerli ve yerli topluluklar
Eğer bu gruplardan birine üyeyseniz kolektif travmayla başa çıkmak için adımlar atabilirsiniz. Ulusal Çocuk Travmatik Stres Ağı (NCTSN) uzmanlarına göre işte bunlardan birkaçı:
Kendine lütuf ver. İster travmatik bir olaydan doğrudan etkileniyor olun, ister televizyonda canlı yayına tanık olun, ciddi bir stres altındasınız. Kendiniz için beklentilerinizi azaltın ve sevgili bir arkadaşınıza gösterdiğiniz şefkatin aynısını kendinize de gösterin.
Kimliğiniz üzerindeki etkiyi kabul edin. Topluluğunuz bir felaketin hedefi olduysa veya orantısız bir şekilde etkilendiyse, anlayan, bu streslerin sizi nasıl etkilediğini paylaşan ve birbirinizi destekleyen kişileri bulun.
Anlam arayın. Felaketler ve ardından gelen mücadeleler inanç sisteminizi ve dünyaya dair olumlu görüşlerinizi tehdit edebilir. Olan biteni anlamanıza yardımcı olabilecek sevdiklerinize, liderlere ve hikaye anlatıcılarına ulaşın. Size, kültürünüze ve topluluğunuza hitap eden başa çıkma stratejileri bulun.
Dinlenmek için yer ayırın. Hedefli saldırıların ardından, olup bitenlere tanık olmanız gerektiğini düşünmeniz yaygındır. Ancak haberlerin ve güncellemelerin karmaşası hızla bunaltıcı olabilir. Telefonunuzu bir kenara koymak, bildirimleri kapatmak ve şarj etmek için zaman blokları ayırın.
Kendinizi toplulukla çevreleyin ve sorunları çözmek için birlikte çalışın. İlişkiler kurun, kültürel bilgi ve gelenekleri benimseyin ve ortak mücadeleleri çözmek için birlikte çalışın. Social Science & Medicine dergisinde yayınlanan Inuit gençleri üzerinde yapılan bir araştırmaya göre, toplumun ruh sağlığını korumadaki önemi araştırmalarda ortaya çıkan ortak bir temadır.
Madde Kullanım Bozukluğu Olan Sevdiklerinizi Nasıl Destekleyebilirsiniz?
Madde kullanım bozukluğu yaşayan insanlar için felaketler özellikle yıkıcı olabilir. Çalışmalar, felaketlerin stresle başa çıkmak için aşırı içki ve uyuşturucu kullanma riskini artırabileceğini öne sürüyor. Nüksetme ve aşırı doz riski de artabilir.
Örneğin, Önleme Kronik Hastalıklar dergisinde yayınlanan bir makaleye göre araştırmacılar, Katrina Kasırgası’ndan sonra madde kullanımı bozuklukları nedeniyle hastaneye kaldırılma oranının yaklaşık yüzde 30 arttığını buldu. New York City’de 11 Eylül’ün ardından Journal of Urban Health’de yayınlanan başka bir araştırma, ilaca erişimde zorluk ve klinisyenler arasında acil durum prosedürleri konusunda netlik eksikliği nedeniyle opioid kullanım bozukluğu olan kişilerde nüksetme oranlarının arttığını ortaya çıkardı.
Kendinize veya sevdiğiniz birine bakmak için birkaç şey yapabilirsiniz. Ulusal TSSB Merkezi’nin bir kılavuzuna göre , anahtar, iyileşmeye olan bağlılığınızı güçlendirmektir. Yapabilirsiniz:
Önceden planlamak. Sağlık uzmanınıza, ilaç alamıyorsanız veya bir kliniğe veya tedavi merkezine erişemiyorsanız ne yapmanız gerektiği gibi tedavi planınıza nasıl sadık kalabileceğinizi sorun.
İyileşmede kalın. Mümkünse daha fazla destek grubuna katılın, danışmanınıza veya sponsorunuza güvenin ve stresle sağlıklı yollarla nasıl başa çıkabileceğiniz konusunda tavsiye isteyin.
Destek sisteminize güvenin. Sevdiklerinizden, ellerinden geldiğince veya geçmişte yardımcı olan şekillerde sizi desteklemelerini isteyin.
Güçlü yönlerinizi çağırın. Daha önce hangi başa çıkma araçları doğru yolda kalmanıza yardımcı oldu? Araç çantanızda zaten bulunan araçları hatırlayın ve kullanın.
İnsanlarınızı bulun. Yerinizi değiştirmeye zorlanırsanız, yakındaki kurtarma gruplarını bulun veya bir tane başlatmaya yardım etmeyi teklif edin.
Ciddi Akıl Hastalıkları Olan Sevdiklerinize Nasıl Destek Olabilirsiniz?
Şizofreni, majör depresif bozukluk, bipolar bozukluk ve TSSB gibi ciddi akıl hastalıkları olan kişilerin güvende kalmak ve felaket karşısında başa çıkabilmek için ek desteğe ihtiyaçları vardır. Madde Bağımlılığı ve Ruh Sağlığı Hizmetleri İdaresi’ne (SAMHSA) göre çoğumuz afet planlamasını daha fazla kullanabilirken, ciddi akıl hastalıkları olan kişiler daha az hazırlıklı olabilir, daha az sosyal desteğe sahip olabilir ve daha az baş etme becerisine sahip olabilir .
Bu nedenle acil durum planı yapmak ve destek bulmak önemlidir. Siz veya sevdiğiniz biri zihinsel sağlık durumuyla yaşıyorsa CDC, tedavi planınızı takip etmeye devam etmenizi ve yeni veya kötüleşen semptomlara karşı dikkatli olmanızı önerir. Henüz yapmadıysanız, bir topluluk tedavi programıyla iletişime geçin ve bağlantıda kalmak ve ihtiyacınız olan bakıma erişmeye devam etmek için protokollerini sorun.
