İrfan DONAT
Antalya Tarım Kurulu (ATAK) bölüm paydaşlarıyla birlikte “Yaş Meyve Zerzevat Piyasası ve Hal Mevzuatı Tespitler, Meseleler ve Tahlil Önerileri” başlıklı rapor hazırladı.
ATAK heyeti, uzun vakittir gündemde olan hal maddesine yönelik katkı sağlamak maksadıyla hazırlanan raporu Ticaret Bakan Yardımcısı Mahmut Gürcan’a sundu.
Yaş meyve zerzevat (YMS) piyasası ve toptan ticareti ile ilgili son düzenlemenin, 2010 yılında 5957 sayılı kanun ve 2012 yılında yönetmelikle yapıldığı hatrılatılan raporda, “Aradan geçen 15 yılın sonunda bu maksatların ne ölçüde gerçekleştirildiği ile ilgili rastgele bir tesir tahlili yapılmamış ya da
yayınlanmamıştır. Bu düzenlemenin üretici (arz) tarafında çok sayıda küçük üretici bulunurken rölatif olarak daha az sayıda olan alıcı (talep) tarafında ise düzenlemede tanımlanmış olan meslek mensupları bulunmaktadır” denildi.
YMS piyasasının bitkisel eser piyasalarındaki en süratli, kısa müddetli, saklanamaz ve yüksek dalgalanmalara sahip bir piyasa olduğuna dikkat çekilirken, zamanlamanın hayati ölçüde değerli olduğu vurgulandı.
Raporda şu sözlere yer verildi: “Bu düzenleme ile YMS eserlerinin hallerden fiziki olarak geçme zaruriliği kaldırılmıştır. Ayrıyeten hal içinde ya da hal dışında yapılan YMS ticaretiyle ilgili dataların hal kayıt sistemine (HKS) girişi mecburî hale getirilmiştir. Hal içinde yapılan ticarete bahis eserler, halsis kayıtları ve onayıyla künye ve plaka numarası ile hal dışına çıkarılmaktadır. Halsis kayıtları, HKS’den alınmaktadır. HKS’ye data girişlerinde beyan temeli geçerlidir. Data kaydında icmal sistemi iptal edilmiştir. Halsis kayıtlarıyla hal dışına çıkarılan eserlerden %1 rüsum kesilirken bu kaydı olmayan ya da kabul edilmeyen satıştan %2 rüsum kesilir. Bu düzenlemeden sonra hallerde süreç ölçüsü daima gerilemiş ve son devirde 2010 yılına nazaran süreç ölçüsü Antalya için ortalama %60 azalmıştır.”
Son 15 yıl içerisinde dünya YMS üretim alanı ortalama %30, ülkemizde ise %12 artarken üretim ölçüsünün dünyada %55, ülkemizde ise %50 arttığına vurgu yapılan raporda, “Birim alandan sağlanan üretim artışı, ülkemizde dünya ortalamasının üzerinde artmıştır. Bunun sonucunda dünya üretimindeki hissemiz ortalama %2.8’de sabit kalmıştır. Dünya YMS ihracatı ortalama %270, ülkemizde ise %210 artmıştır. 2023 yılı bilgilerine nazaran ülkemizde 60 milyon tona yaklaşan YMS üretiminin yaklaşık %11’i kentimizde üretilirken örtü altında ise %50’nin üzerinde bir üretim hissemiz kelam konusu olmuştur. Kentimizdeki yıllık üretimin yaklaşık %15’i fiziki olarak hallerden geçerken yaklaşık %15’i de ihracata bahis olmuştur. Yani üretimin %70’i bu iki kanalın dışında ticarete mevzu olmuştur. Kentimizde YMS eserlerinin fiyat oluşumu, büyük ölçüde hallerde gerçekleşmektedir. İhracatçılar, eserlerini küçük partiler halinde küçük çiftçilerden toplamaktadırlar” denildi.
RAPORDA 13 TEMEL MESELEYE YER VERİLDİ
Raporda piyasadaki işleyişle alakalı 13 temel sorun şöyle sıralandı:
1. Tespitler Kısmının 1. hususunda, 5 alt başlık olarak belirtilen düzenleme gayeleri içerisinde kâfi seviyede hayata geçirilmiş bir maksadın olmayışı, genel olarak mevzuat düzenleme uygulamalarının gayelerle uyumsuz olmasına neden olmuştur.
2. Kanunda ve yönetmelikte tanımlanmış maksatlarla uyumsuz işleyen piyasa; bir taraftan gelişimini, derinliğini ve aktifliğini kaybetmiş öteki taraftan da aktif fiyat oluşumu için ortam sağlanamamıştır.
3. Piyasada süreç gören eserler, eşsiz sınıflandırmalı bir standartlar sistemine sahip olmadığı için fiyatlandırmada hakikat ölçeklendirme, kayıt altına alma ve raporlama performansı yetersiz kalmıştır.
4. Toptancı haller ortasında bilgi paylaşımını sağlayacak HKS sistemi ve HALİS uygulamaları son derece rijit, içe kapalı ve yetersiz kalmıştır. HKS yalnızca toptancı haller ortasındaki bilgi paylaşımında yetersiz kalmamış birebir vakitte sistemin gerçek ve hukuksal üyeleri ortasındaki bilgi paylaşımı ve sistem datalarına erişim de sağlanmamıştır. Bu durum, piyasa işleyişinin aktifliğini bozmuş ve mevzuat gayesine da alışılmamış olmuştur.
5. Yaş meyve zerzevat piyasasında kayıtlılığı sağlamak emeliyle Kanun’a eklenen HKS kararı, uygulamada e-fatura, ÇKS, ADNKS ve gibisi yazılım uygulamalarıyla entegre edilmediği için kayıt altına alma ve takip emelleri yetersiz durumdadır.
6. HKS’ye kayıt, beyan aslıyla olmaktadır. Entegrasyon sıkıntıları nedeniyle idari denetimler ve tutarlılıklar yetersiz kalmıştır.
7. Hallerden çıkışta uyumsuzluk nedeniyle ya da öbür bir nedenle künyesi kabul edilmeyen eserler, hal dışı sürece tabi tutulmaktadır. Bu durum haksız maliyet artışlarına neden olmaktadır.
8. Hal rüsumu kapsamı daraltılarak yalnızca komitecilerin üzerinde bırakılmıştır. Meslek mensupları ortasında haksız rekabete neden olmaktadır. En fazla kayıt ve denetim altında olan ve hareket alanı kısıtlı olan komiteci kesim önemli baskı altında bırakılmaktadır.
9. Künye, HALİS ve HKS süreçlerinin fiili durumu ya da şimdiki hali dikkate alacak esnekliğe sahip olmaması münasebetiyle yollardaki denetimlerde problemler çıkmakta ve haksız cezalar kelam konusu olmaktadır.
10. Eserlerin fiyat oluşumu, hal dışında süreç gören %70 ile değil haldeki %30 ile sağlanmaktadır. Ayrıyeten eşsiz sınıflandırmaya dayalı kodlamalar olmadığından eserler, genellenmiş cinslerle fiyatlanmaktadır.
11. Hallerdeki giriş çıkış kantarları başta olmak üzere donanım kapasitesi son derece yetersiz kalmıştır.
12. Hallerdeki sürece ve depolama imkanları kısıtlıdır ve ferdi durumdadır. Eserlerin maliyetlerini direkt artırıcı bir tesir yaratmaktadır.
13. Haller ortası taşıma kuralları yetersizdir ve eserlerin raf ömürlerine olumsuz tesirin yanı sıra fire oranını da artırmaktadır.
10 ÖNCELİKLİ HUSUS UYARISI
Mevcut maddede yapılması planlanan değişiklikler sırasında ehemmiyetle dikkate alınması talep edilen 10 öncelikli husus şu biçimde özetlendi:
1. Mevzuatın maksat unsuruna aşağıdaki unsurlar eklenmelidir:
a. Ticarete mevzu malların eşsiz sınıflandırılmasının ve kodlamalarının tesirli formda yapılmasını sağlamaktır.
b. Malların tedarik, sürece, dağıtım ve satışı ile ilgili bilgilerin dijital ortamda kayıt edilmesini, izlenmesini, denetlenmesini, raporlanmasını ve paylaşılmasını sağlamaktır. Bunun için gerekli dijital portal sisteminin başka uygulamalarla entegre olarak kurulup işletilmesini sağlamaktır.
c. Toptancı hallerinin çağdaş bir alt yapıya kavuşturulmasını ve işletilmesini sağlamaktır.
d. Toptancı hallerin ve Bakanlığın performansa dayalı dönemsel faaliyet ve maksatlara uyumluluk raporlarının yayınlanmasını sağlamaktır (ekonomik tesir tahlili raporları).
2. HKS, HALİS, e-fatura, ADNKS, e-üretici kayıt defteri ve ÇKS, GTS, İTS, ÖKS üzere yazılım uygulamaları birbirleriyle entegre edilmeli, bir ağ algoritmasıyla etkileşimli ve birbirlerine erişimli çalışmalıdır. Böylelikle dijital portal fonksiyonu sağlanmalıdır.
3. Hal içi ticareti derinleştirecek ve artıracak avantajlar üreticilere ve meslek mensuplarına sağlanırken hal dışı ticaret için yetkilendirme dokümanları ve çok sıkı kontroller getirilmelidir.
4. Tüccar ve başka satınalmacı meslek mensupları için teminatlar artırılmalı ve kesinlikle bölümdeki deneyim mühletine nazaran farklılaştırılmalıdır.
5. Künye bildirimi plakaya değil tüccara yapılmalıdır. HKS’de kaydı olmayan bireylerin ya da meslek mensuplarının yaş meyve zerzevat ticareti engellenmelidir.
6. Eserlerin fire, çürük ve atık tutanakları için hal hakem heyeti yetkilendirilmelidir.
7. Hal rüsumu; hal içi, hal dışı, ihracat, organize marketler ya da pazarcılar ve sanayi de dahil olmak üzere tüm ticaretten farklılaştırılarak alınmalıdır.
8. Hal içinde satışı yapılan eserler için bildirim ve HKS uygulamasında kurulcu %1 ve alıcı %1 olarak tanımlanmalıdır. Alıcı, hal içinden alışını ispat ettiğinde kesilen %1 rüsum iptal edilmeli aksi durumda rüsum alıcıdan tahsil edilmelidir.
9. Hallerin çağdaş ve fonksiyonel bir alt yapıya ve donanıma sahip olması için merkezi idare tarafından proje finansman takviyesi tesirli halde sağlanmalıdır.
10. Haller ortası standart ve uygulama farklılıkları katiyen giderilmelidir.
TEKLİFLER 16 HUSUS HALİNDE SIRALANDI
50 üyeden oluşan Antalya Tarım Kurulu’nun hazırladığı raporda, öncelikli tekliflerin yanısıra 16 başlıktan oluşan teklifler kısmında ise şu noktalara dikkkat çekildi:
1. Hal kanununun hedef hususunun aşağıdaki formda değiştirilmesi:
a.Sebze ve meyveler ile arz ve talep derinliğine nazaran belirlenecek başka malların ticaretinin besin standartlarına ve güvenirliğine uygun kalitede gerçekleşmesini sağlamaktır.
b.Malların ticaretini özgür rekabet kaideleri içinde sağlamak ve piyasanın aktif işleyişini geçerli kılmaktır.
c.Ticarete bahis malların eşsiz sınıflandırılmasının ve kodlamalarının tesirli formda yapılmasını sağlamaktır.
d.Malların tedarik, sürece, dağıtım ve satışı ile ilgili bilgilerin dijital ortamda kayıt edilmesini, izlenmesini, denetlenmesini, raporlanmasını ve paylaşılmasını sağlamaktır. Bunun için gerekli dijital portal sisteminin kurulup işletilmesini sağlamaktır. (HKS)
e.Üretici ve tüketicilerin hak ve menfaatlerini korumak üzere malların faal biçimde tedarikinin, işlenmesinin, dağıtımının ve satışının yapılmasını sağlamaktır.
f.Meslek mensuplarının faaliyetlerinin düzenlenmesini sağlamaktır.
g.Toptancı halleri ile pazar yerlerinin çağdaş bir sisteme kavuşturulmasını ve işletilmesini sağlamaktır.
h.Toptancı hallerin ve Bakanlığın performansa dayalı dönemsel faaliyet ve maksatlara uyumluluk raporlarının yayınlanmasını sağlamaktır.
2. YMS eserleri eşsiz sınıflandırmalı kodlamalarla üretime ve ticarete husus edilmelidir.
3. HKS ve HALİS üzere yazılımlar; tedarik, üretim ve ticaret kıymet zincirine yönelik bir dijital portal haline dönüştürülmelidir. Bu portal; üyelik sistemiyle paylaşıma açık tutulmalıdır. Üyelik; mesleksel, kurumsal ve ferdî olmak üzere 3 seviyede oluşturulmalıdır.
4. Hal çıkışlarındaki Künye sistemi, eşsiz sınıflandırılmış kodlamalarla tanımlanmış eserlere ilişkin bilgilerle tasarlanmalı, aktüel değişimlere açık ve esnek yapıda kullanıcı dostu olarak tanımlanmalıdır.
5. Hal dışı taşımalar için de birebir künye tasarımı gerçekleştirilmelidir.
6. Künye; HKS, HALİS, ADNKS ve e-fatura entegrasyonu ile etkileşimli olmalıdır.
7. Ticarete şimdi mevzu olmamış ve depodaki eserler de HKS sistemine kayıt edilmelidir.
8. Meslek mensuplarının hakları ve sorumlulukları rekabeti bozucu nitelik taşımamalıdır.
9. Eserlerin girdi tedarikleri, üretim, üretici ve ticaret bilgileri kelam konusu portal üzerinde kayıtlı olmalıdır.
10. Kelam konusu portal, öbür kayıt sistemleriyle (ÖKS gibi) etkileşimli hale getirilmeli ve YMS envanteri için idari kayıt temeli haline getirilmelidir.
11. YMS eserleri kapsamında tedarik, üretim, üretici ve ticareti için dönemsel performans, ekonomik tesir ve faaliyet raporları kamu otoritesince hazırlanmalıdır. Geleceğe ilişkin sektörel siyaset üretimi için temel bir yayın olma niteliği olmalıdır.
12. Bölümde haksız rekabeti ve kayıt dışılığı yok edici kontrol ve ceza süreçleri, kanaat ve muğlak tabirler yerine somut ve ispatlara dayalı hale getirilmesi sağlanmalıdır.
13. YMS eserleri toptan ticaretinin hal içi mi hal dışı mı olduğu konusu somut ve delillere dayalı olarak tanımlanmalı ve hal içi ticaret daha avantajlı hale getirilmelidir.
14. Komitecilerin üreticilerden teslim aldıkları eserlerle ilgili süreçleri ve harcamaları, somut ispatlara dayalı olarak sınıflandırılıp dikkate alınmalıdır.
15. İhraç eserleri başta olmak üzere hal içinde ticareti olan tüm eserler rüsuma dahil olmalıdır. Hal dışı toptan ticarete mevzu olan tüm eserler ise daha yüksek oranlı rüsuma bahis olmalıdır.
16. YMS eserlerinin toptan ticareti ile ilgili tüm meslek kümelerinden inanç artırıcı ve bölümdeki müddetine nazaran kademelendirilmiş teminatlar alınmalıdır.
News
